شرایط روزه داری صحیح و مورد قبول

روزه در اسلام یا صیام عملی است که انسان از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می کند خودداری نماید. روزه از آداب مذهبی است که برای معتقدین به عنوان وسیله ای برای تقرب به خداوند، آمادگی برای مراسم مذهبی، پالایش بدن در راستای درک امور معنوی، کفّاره تخطی از مقررات مذهبی، و عزاداری برای انسان های درگذشته کاربرد دارد. زیربنای همه این کاربردهای روزه، تمایل انسان به پدید آوردن شرایط جسمی- -و روانی (اغلب از نوع زاهدانه) است که وسیله ای برای ارتباط میان بنده با خدای خود ایجاد می کنند و در نتیجه جایگاه نیازهای معنوی را اعتلاء بخشیده و خواسته های مادی را کوتاه می نمایند.

افزایش اراده و کف نفس و نیز ایجاد حسّ شفقت نسبت به نیازمندان از ارزش های روزه به شمار می آیند. روزه ماه رمضان از ستون های دین اسلام شمرده می شود و بر همه مسلمانان بالغ، عاقل و سالم واجب است در این ماه روزه بگیرند. این باور گسترده که روزه گرفتن مخصوصاً در ماه رمضان مناسب ترین راه برای پاک کردن گناهان است، باعث شده قوانین روزه هنوز به شکل محکمی رعایت شود.

روزه وسیله ای برای تقرب به درگاه الهی است

“روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری که به تفصیل گفته خواهد شد خودداری کند.

۱- معنای روزه

“روزه ” در شرع مقدس اسلام آن است که انسان در تمام روز (از طلوع فجر تا مغرب) با قصد اطاعت از فرمان خداوند از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری که به تفصیل گفته خواهد شد خودداری کند.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۱)

توجه:
ـ معیار شرعی در مورد وقت روزه، فجر صادق است نه کاذب، و احراز آن موکول به تشخیص مکلف است. (اجوبه الاستفتاء ات، س ۳۵۱)

ـ در طلوع فجر (وقت وجوب امساک برای روزه گرفتن) فرقی بین شب های مهتابی و غیرمهتابی نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۳۵۴)

ـ مقتضی است که مؤمنین محترم “ایدیهُمُ الله تعالی ” جهت رعایت احتیاط در امساک روزه، همزمان با شروع اذان صبح از رسانه ها برای روزه امساک کنند. (اجوبه الاستفتاءات، س ۳۶۲)

ـ هرگاه برای روزه دار اطمینان حاصل شود که اذان از هنگام داخل شدن وقت شروع شده جایز است به صرف شروع اذان، افطار نماید و صبر کردن تا پایان اذان لازم نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۳۶۰)

۲- انواع روزه:

روزه از یک نظر بر چهار نوع است:
۱- روزه واجب، مثل روزه ماه مبارک رمضان
۲- روزه مستحب، مثل روزه ماه رجب و شعبان
۳- روزه مکروه، مثل روزه روز عاشورا
۴- روزه حرام مثل روزه عید فطر (اول شوال) و قربان (دهم ماه ذی الحجه)
(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۳۱، ۷۵۱، ۷۵۵، ۷۵۷ و استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۲)

توجه:
ـ کسی که می داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست بلکه حرام است، خواه این یقین و خوف از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته پزشک امین یا از منشأ عقلایی دیگر.(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۵۱، ۷۵۳ و ۷۵۵)
ـ ملاک تاثیر روزه در ایجاد بیماری یا تشدید آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن، تشخیص خود روزه دار نسبت به خودش است، بنابراین اگر پزشک بگوید روزه ضرر دارد، اما او با تجربه دریافته است که ضرر ندارد باید روزه بگیرد، همچنین اگر پزشک بگوید روزه ضرر ندارد ولی او بداند روزه برایش ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد نباید روزه بگیرد.(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۵۳)

ـ هر گاه عقیده اش این بود که روزه برای او ضرر ندارد و روزه گرفت و بعد فهمید روزه برای او ضرر داشته باید قضای آن را به جا آورد. (اجوبه الاستفتاءات، س ۷۵۱)

ـ پزشکانی که بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع می کنند گفته ایشان در صورتی معتبر است که اطمینان آور باشد یا باعث خوف ضرر شود و در غیر این صورت اعتباری ندارد.(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۴۸، ۷۵۴، ۷۵۵ و ۸۲۳)

۳- روزه های واجب

روزه های واجب:
۱- روزه ماه مبارک رمضان
۲- روزه قضا
۳- روزه کفاره
۴- روزه قضای پدر و مادر
۵- روزه مستحبی که به واسطه نذر و عهد و قسم واجب شده است.
۶- روزه روز سوم ایام اعتکاف
۷- روزه بدل از قربانی در حج تمتع (اگر حاجی در حج، قدرت بر قربانی نداشته و نتواند قرض کند باید به جای آن ۱۰ روز روزه بگیرد که ۳ روز آن را در سفر حج و ۷ روز آن را در وطنش می گیرد.)

۴- شرایط وجوب روزه

شرایط وجوه روزه:

•  بلوغ
•  عقل
•  قدرت
•  بی هوش نبودن
•  مسافر نبودن
•  حایض و نفسا نبودن
• ضرری نبودن روزه
•  حرجی نبودن روزه

توجه:
ـ روزه برای افرادی واجب است که واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه بر کودک نابالغ، دیوانه، بیهوش، فردی که توانایی گرفتن روزه ندارد، مسافر، زن حایض و نفسا، کسی که روزه برای او ضرر یا حرج (مشقت زیاد) دارد واجب نیست. (اجوبه الاستفتاءات، س ۳۵۷، ۷۳۲، ۷۳۵، ۷۳۶، ۷۳۹، ۷۴۲، ۷۴۵، ۷۴۷، ۷۴۸، ۷۴۹، ۷۵۱، ۷۵۲، ۷۵۳، ۷۵۴، ۷۵۵، ۷۵۶ و ۷۵۷)

ـ انسان نمی تواند به خاطر ضعف روزه را بخورد، ولی اگر به قدری ضعف پیدا کند که تحمل آن بسیار مشکل شود می تواند روزه را بخورد، و همچنین اگر برای او ضرر یا خوف ضرر داشته باشد، بنابراین دخترانی که به سن بلوغ ـ که بنا به نظر مشهود همان تکمیل نه سال قمری است ـ می رسند واجب است روزه بگیرند و ترک آن به صرف دشواری، ضعف جسمانی و مانند آن جایز نیست. ولی اگر برای آنها ضرر داشته و تحمل آن برای ایشان همراه با مشقت زیاد باشد می توانند افطار کنند. (اجوبه الاستفتاءات، س ۷۳۱ و ۷۳۲ و استفتا از دفتر معظم له، باب روز، م ۲۴)

۵- شرایط صحت روزه

شرایط صحت روزه:
۱- اسلام
۲- ایمان
۳- عقل
۴- بی هوش نبودن
۵- حایض و نفسا نبودن
۶- ضرری نبودن
۸- داشتن نیت
۹- ترک مفطرات
۱۰- روزه واجب نداشتن (البته این شرط برای کسی است که می خواهد روزه مستحبی بگیرد).

توجه:
ـ روزه از افرادی صحیح است که واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه کافر، غیرشیعه دوازده امامی (بنا به نظر معروف)، دیوانه، بی هوش، مسافر، حایض و نفسا، روزه ای که برای فرد ضرر دارد، یا در آن نیت روزه نکرده یا یکی از مفطرات را عمدا انجام داده باطل است، همچنین روزه مستحبی کسی که روزه واجب دارد صحیح نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۳۸، ۷۴۰، ۷۴۲، ۷۴۳، ۷۴۶، ۷۵۱، ۷۵۲، ۷۵۳، ۷۵۵، ۷۵۷، ۷۵۸، ۷۷۲، ۷۷۳، ۷۷۴، ۸۲۴ و ۸۳۳)

۶- نیت روزه

۱-معنی و لزوم و نیت
روزه مانند همه عبادت های دیگر باید با نیت همراه باشد، بدین معنی که خودداری انسان از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهای باطل کننده روزه، به خاطر دستور خداوند باشد و همین که چنین عزمی در او باشد کافی است و لازم نیست آن را بر زبان بیاورد.(استفتا از دفتر مقام معظم له، باب روزه، م ۳)

کسی که می داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد باید روزه را ترک کند

۲- زمان نیت:
الف:روزه های مستحبی:از اول شب تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد.

ب:روزه های واجب:ـ واجب معین مثل روزه ماه رمضان که تا قبل از طلوع فجر صحیح است؛ تا قبل از زوال که اگر از روی عمد باشد صحیح نیست. ولی اگر از روی فراموشی یا بی اطلاعی باشد بنابر احتیاط واجب نیت روزه کند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا نماید. بعد از زوال:کافی نیست.

ـ واجب غیرمعین مثل روزه قضای ماه رمضان تا قبل از زوال:صحیح است و بعد از زوال:صحیح نیست.

* از آنجا که شروع روزه از اول فجر است، نیت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد، و بهتر آن است پیش از فرارسیدن فجر، نیت روزه کند.

(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۴)
* اگر اول شب نیت کرد که فردا روزه بگیرد و پس از آن به خواب رفت و تا بعد از اذان صبح بیدار نشد یا سرگرم کاری بود و از فرارسیدن صبح غافل بود، و پس از آن توجه یافت، روزه او صحیح است.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۵)

* کسی که در ماه رمضان، هنگام فرارسیدن اذان صبح، عمدا نیت روزه نمی کند، اگر در اثنای روز نیت روزه کند، روزه اش باطل است و در عین حال باید تا غروب آن روز از همه چیزهای باطل کننده روزه اجتناب کند و بعد از ماه رمضان هم قضای آن روزه را به جا آورد.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۶)

* کسی که در ماه رمضان از روی فراموشی یا بی اطلاعی، نیت روزه نکرده و در اثنای روز ملتفت شود، در صورتی که کاری که روزه را باطل می کند انجام داده باشد، روزه آن روز باطل است ولی تا غروب از کارهای باطل کننده روزه خودداری کند، اما چنانچه تا هنگامی که ملتفت روزه می شود کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد اگر بعد از ظهر است روزه باطل است، و اگر پیش از ظهر است بنابر احتیاط واجب باید نیت روزه کند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا کند.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۷)

* اگر برای روزه واجب غیرماه رمضان، مانند روزه کفاره یا قضا تا نزدیک ظهر نیت نکند، چنانچه تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، می تواند نیت کند و روزه او صحیح است.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۸)

* روزه مستحبی در هر وقت از روز که به فکر روزه بیفتد می تواند نیت کند و روزه او صحیح است، مشروط بر اینکه تا آن لحظه کاری که موجب باطل شدن روزه است از او سر نزده باشد.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۹)

* کسی که روزه قضای ماه رمضان بر او واجب است نمی تواند روزه مستحبی بگیرد حتی اگر زمانی که وقت نیت روزه واجب تمام شده است (یعنی بعد از ظهر) هم نیت روزه مستحبی کند صحیح نیست، و چنانچه فراموش کند و روزه مستحبی بگیرد در صورتی که در اثنای روز (چه پیش از ظهر باشد یا بعد از ظهر) یادش بیاید روزه مستحبی او باطل می شود، حال اگر پیش از ظهر باشد می تواند نیت روزه قضای ماه رمضان کند و روزه اش درست است.(اجوبه الاستفتاءات، ص ۷۴۳ و استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۱۰)

توجه:
ـ کسی که روزه قضای ماه رمضان بر ذمه دارد اگر به نیت استحباب روزه بگیرد، به جای روزه قضایی که بر عهده اش هست محسوب نمی شود.

(اجوبه الاستفتاءات، س ۸۱۶)
ـ کسی که نمی داند روزه قضا برعهده دارد یا نه، اگر به نیت آنچه که شرعا مأمور به آن است اعم از روزه قضا یا مستحبی، روزه بگیرد و در واقع روزه قضا بر عهده اش باشد به عنوان روزه قضا محسوب می شود.(اجوبه الاستفتاءات، س ۸۱۵)

* اگر مریض در اثنای روز ماه رمضان خوب شود، واجب نیست که نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد، ولی اگر پیش از ظهر باشد و کاری که روزه را باطل می کند از او سرنزده باشد احتیاط مستحب آن است که نیت روزه کند و روزه بگیرد و پس از ماه رمضان باید آن روز را قضا کند.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۱۱)

۳- نیت در یوم الشک:
روزی که انسان شک دارد که آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (یوم الشک) واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی تواند نیت روزه رمضان کند، بلکه می تواند قصد روزه مستحبی آخر شعبان یا روزه قضا و مانند آن کند و اگر بعدا معلوم شود که رمضان بوده از رمضان حساب می شود و قضای آن روز لازم نیست، و اگر در اثنای روز بفهمد که ماه رمضان است باید از همان لحظه نیت روزه رمضان کند.(استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۱۲ و ۱۳)

۴- استمرار در نیت:
الف:در روزه، واجب است نیت، استمرار داشته باشد.

*نیت قطع روزه (یعنی در اثنای روز از نیت روزه گرفتن برگردد به طوری که قصد ادامه روزه نداشته باشد):روزه اش باطل می شود و قصد دوباره او برای ادامه روزه فایده ندارد.

**تردید در ادامه روزه (به این معنی که هنوز تصمیم نگرفته است روزه را باطل کند.)

***نیت قاطع (یعنی تصمیم بگیرد کاری را که موجب باطل شدن روزه است صورت دهد و هنوز آن را انجام نداده است. ):در این دو صورت (** و ***)، احتیاط واجب آن است که روزه را تمام کند و بعدا هم آن را قضا نماید.(اجوبه الاستفتاءات، س ۷۵۸، استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م ۱۴)

توجه:
ـ آنچه گفتیم در ارتباط با روزه واجب معین از قبیل روزه ماه رمضان و نذر معین و مانند آن است، اما در روزهای مستحب و نیز روزه های واجب غیرمعین که وجوب آن مخصوص به روز معینی نیست اگر تصمیم بر قطع روزه بگیرد ولی کاری که روزه را باطل می کند از او سر نزند و بعدا دوباره تا پیش از ظهر ـ و در مستحب تا غروب ـ نیت روزه کند روزه او صحیح است.(استفتاء از دفتر مقام معظم له، باب روزه، م ۱۴ و ۱۵)