هماوردگاه

رقابت تا زمانی پسندیده است كه كار را به حسادت نكشاند.((دكارت))

 رقابت چیست؟

رقابت: کوششی برای پس انداختن دیگری از وصول به هدفی که مورد نظر هر دو طرف است.رقابت يكي از مهمترين انگيزه هاي حركتي در انسان است. ريشه رقابت مي تواند احساس كمبود، حسادت، غبطه، رهايي از نقص و دست يابي به كمالي باشد. بنابراين، رقابت مي تواند به دو شكل مثبت و منفي و از نظر ارزشي، خوب يا بد باشد. در اين راستا در آموزه هاي وحياني، تربيتي و اخلاقي و نيز روان شناسي اجتماعي و حتي اخلاق سياسي و اقتصادي، از رقابت سالم و ناسالم سخن به ميان آمده است.  در روان شناسي اجتماعي، از رقابت ناسالم به عنوان نابهنجاري سخن به ميان مي آيد و راه هايي براي درمان آن ارايه مي شود؛ زيرا اين نابهنجاري رفتاري،     نشانه اي از عدم سلامت شخص از نظر رواني است و مي بايست درمان شود. رقابت به معنای تخریب یا حذف رقیب نیست بلکه گامی موثر جهت اصلاح، تغییر مثبت یا بهتر شدن است.رقابت یکی از مولفه های مهم جهت پیشرفت و موفقیت فردی و اجتماعی محسوب می شود.

رقابت ارزشي و ضدارزشي
انسان با انگيزه هاي گوناگوني تلاش مي كند. البته در ذات همه انسان ها، كمال گرايي و رهايي از نقص وجود دارد كه مهم ترين و اصلي ترين عامل تلاش و حركت انساني است. از آن جايي كه امكانات دنيوي بسيار محدود است، دست يابي به كمال مطلق نيازمند رقابت شديد ميان انسانهاست؛ زيرا هر كسي مي بايست با توجه به محدوديت هاي دنيوي، كمالات را به دست آورد و آن را در خود تحقق بخشد. از اين رو رقابت براي دست يابي سريع تر و بيشتر به كمالات در ميان آدمي شكل مي گيرد.انگیزه رقابت از آن دسته از انگیزه های روانی است که انسان آن را از محیط رشد فرهنگی خود فرامی گیرد و تربیت فرد او را به جنبه های مثبت رقابت در جهت ارتقاء و پیشرفت براساس ارزشهای جامعه هدایت می کند. مثلاً گاهی فرد از فرهنگ جامعه خویش رقابت اقتصادی، سیاسی، علمی و یا انواع دیگر رقابت را که در میان فرهنگ سایرملل رواج دارد، می آموزد. 

 معيارهاي رقابت سالم از دیدگاه اسلام

قرآن مردم را به رقابت در تقوای خدا و کار نیک و پایبندی به ارزشهای والای انسانی و پیروی از روش الهی و زندگی چه دررابطه با خدا و چه خانواده و اعضای جامعه تشویق می کند تا از آمرزش و خشنودی او بهره مند و به بهشت رهسپار شوند. «فَاستَبِقواُ الْخیراتِ الی اللهِ مَرْجُعُکمْ جمیعاً فینبکُمْ بَما کَنتمْ فیهِ تَخْتَلِفونَ.» پس به کارهای نیک سبقت گیرید که بازگشت همه شما به سوی خداست و در آنچه اختلاف می کنید شما را به جزای آن آگاه خواهد ساخت.» (سوره مائده، آیه ۴۸)

از آن جايي كه از نظر قرآن، كمال مطلق در خدايي و رباني شدن انسان از طريق فعليت و ظهور بخشي به اسماء و صفات سرشته و نهفته در ذات هر انساني است، مي توان مدعي شد كه رقابت سالم و سازنده، رقابتي است كه اين هدف راتحقق بخشد.اما بايد توجه داشت كه تحقق اين هدف يعني متاله و رباني شدن انسان، روش ها و ابزارهاي مناسب خودش را مي طلبد و اين گونه نيست كه هدف، وسيله را توجيه كند و انسان بتواند براي دست يابي به كمال مطلوب از هر روش و ابزاري بهره گيرد.خداوند در بيان دست يابي انسان به كمالات راه مستقيم عبوديت را با وسايلي كه ارزشي ترين آن، اخلاق خوب و نيكو است بيان مي كند. اصولا آموزه هاي اسلام و قرآن، چيزي جز بيان اصول اخلاقي نيست كه در قالب هائي چون احكام و قانون بيان مي شود تا آدمي در سايه سار آن به كمالات مطلق دست يابد. از اين رو رقابت سالم مي بايست كاملا اخلاقي و در چارچوب معيارهاي اخلاق و رفتارهاي پسنديده از نظر عقل و عقلاء و شريعت باشد و هرگونه رقابتي بيرون از اين چارچوب و معيار، به عنوان رقابتي ناسالم و نادرست شمرده خواهد شد.
از نظر قرآن، فرصت كوتاه عمر براي مردم، همانند ميدان مسابقه اي است كه هر كسي مي بايست با سرعت تلاش كند تا به خط پايان برسد و گوي سبقت را از ديگران بربايد و بر تخت كمالات تكيه زند.
بر اين اساس، مي توان گفت كه دنيا و فرصت كوتاه عمر، ميدان رقابت شديد ميان انسانهاست و كساني در اين ميدان پيروز و سربلند هستند كه افزون برشتاب و سرعت، بهترين وضعيت را براي خود پديد آورند. اين جاست كه مسئله رقابت سازنده و سالم در برابر رقابت غيرسازنده و ناسالم مطرح مي شود.

 درمان رقابت ناسالم و چشم و هم چشمي

رقابت گاه با حسادت و يا غبطه همراه ميشود، همچنين رقابت ميتواند در عرصه هاي فكري، يا اقتصادي و يا سياسي رخ دهد كه بسته به شرايط مختلف ميتواند پسنديده و يا ناپسند باشد. ريشه رقابت ناسالم را مي بايست در كج فهمي، عدم تشخيص حق و كمال از باطل و نقص، تغيير ارزش ها و اصول اخلاقي، جايگزين شدن ماديات به جاي معنويات، حسادت، غرور و كبر، عدم اعتماد به نفس، احساس خود كم بيني و مانند آن جست. بنابراين، لازم است با تغيير در بينش ها و نگرش ها رفتار مردم را بهبود بخشيد و اجازه نداد كه جامعه دچار رقابت ناسالم و چشم و هم چشمي بد شود. براي اين منظور مي بايست بر اصولي چون غبطه در امور معنوي و رقابت سالم در معنويات و امور اخلاقي تاكيد كرد و ارزش ها را در امور خير و مناسب دانست و با بيدار كردن وجدان هاي خفته، آنان را به سمت و سوي كمال واقعي يعني خدايي شدن هدايت كرد و همه ابزارهاي مادي و دنيوي را به عنوان يك وسيله به مردمان فهماند و اجازه نداد تا ابزار به عنوان هدف و وسيله به عنوان كمال مطرح شود و ضدارزش به جاي ارزش بنشيند. رقابتي كه با حسادت همراه باشد و يا خاستگاه و منشأ پيدايش آن صفت رذيلة حسادت باشد، مذموم و در مقابل رقابتي كه از “غبطه” ناشي شود پسنديده است. به هر حال رقابت غيرسازنده ميان افراد جامعه، عامل مهمي در ايجاد چشم و هم چشمي است از اين رو بايد با آموزش درست و ايجاد بينش و نگرش سازنده، رقابت هاي نادرست را به شكل رقابت هاي سازنده چون مسئله غبطه تبديل كرد و جامعه را از آثار زيانبار چشم و هم چشمي و صرف هزينه هاي بسيار در امور غيرمفيد رهايي بخشيد.

 روشهای غلبه بر حس رقابت طلبی منفی

 گاهی اوقات حس رقابت طلبی سبب ایجاد تنش در روابط فردی و اجتماعی آنها می شود. هر کسی دوست دارد برنده باشد، اما برخی از افراد هستند که “وسواس رقابت” آنها را در بر می گیرد. این افراد تمایل دارند که همیشه نفر اول باشند، بهترین بوده، و دلشان می خواهد که در هر کاری که وارد می شوند، برنده خارج شوند. برای غلبه بر این حس :

 ·         به جای رقابت با دیگران، سعی کنید از موفقیت هایشان لذت ببرید.

 ·         خود حقیقیتان را کشف کنید.

·         همیشه به خاطر داشته باشید که شما شخصیت منحصر بفرد خودتان را دارید و دیدگاه دیگران در مورد شما تنها بر اساس کارهایی که انجام می دهید شکل می گیرد، نه از طریق مقایسه ی شما با دیگران.

تصمیم بگیرید که اینقدر حس رقابت جویی نداشته باشید. رقابت حقیقی این است که بهترین انسانی باشید که  می توانید.

·         آنقدر به خودتان اعتماد داشته باشید و برای خودتان ارزش و احترام قائل باشید که برای جلب توجه و محبت دیگران نیاز به برد در شرایط مختلف را احساس نکنید. ارزش فردی شما نباید وابسته به تایید و تصدیق دیگران باشد. اگر همان کسی که هستید را نشان بدهید، شاید دیگر لازم نبینید که در هر موقعیتی رقابت کنید تا رتبه اول نصیبتان گردد.

  “رقابت مهندس و برنامه نویس”

یک برنامه‌نویس و یک مهندس در یک مسافرت طولانى هوائى کنار یکدیگر در هواپیما نشسته بودند.
برنامه‌نویس رو به مهندس کرد و گفت: مایلى با همدیگر بازى کنیم؟  مهندس که می‌خواست استراحت کند محترمانه عذر خواست و رویش را به طرف پنجره برگرداند و پتو را روى خودش کشید. برنامه‌نویس دوباره گفت: بازى سرگرم‌کننده‌اى است. من از شما یک سوال می‌پرسم و اگر شما جوابش را نمی‌دانستید ۵ دلار به من بدهید. بعد شما از من یک سوال می‌کنید و اگر من جوابش را نمی‌دانستم من ۵ دلار به شما می‌دهم.

مهندس مجدداً معذرت خواست و چشمهایش را روى هم گذاشت تا خوابش ببرد. این بار، برنامه‌نویس پیشنهاد دیگرى داد. گفت: خوب، اگر شما سوال مرا جواب ندادید ۵ دلار بدهید ولى اگر من نتوانستم سوال شما را جواب دهم ۵٠ دلار به شما می‌دهم. این پیشنهاد چرت مهندس را پاره کرد و رضایت داد که با برنامه‌نویس بازى کند.

برنامه‌نویس نخستین سوال را مطرح کرد: «فاصله زمین تا ماه چقدر است؟» مهندس بدون اینکه کلمه‌اى بر زبان آورد دست در جیبش کرد و ۵ دلار به برنامه‌نویس داد. حالا نوبت خودش بود.

مهندس گفت: «آن چیست که وقتى از تپه بالا می‌رود ۳ پا دارد و وقتى پائین می‌آید ۴ پا؟» برنامه‌نویس نگاه تعجب آمیزى کرد و سپس به سراغ کامپیوتر قابل حملش رفت و تمام اطلاعات موجود در آن را مورد جستجو قرار داد. آنگاه از طریق مودم بیسیم کامپیوترش به اینترنت وصل شد و اطلاعات موجود در کتابخانه کنگره آمریکا را هم جستجو کرد. باز هم چیز بدرد بخورى پیدا نکرد. سپس براى تمام همکارانش پست الکترونیک فرستاد و سوال را با آنها در میان گذاشت و با یکى دو نفر هم گفتگو کرد ولى آنها هم نتوانستند کمکى کنند.

بالاخره بعد از ۳ ساعت، مهندس را از خواب بیدار کرد و ۵٠ دلار به او داد. مهندس مودبانه ۵٠ دلار را گرفت و رویش را برگرداند تا دوباره بخوابد. برنامه‌نویس بعد از کمى مکث، او را تکان داد و گفت: «خوب، جواب سوالت چه بود؟» مهندس دوباره بدون اینکه کلمه‌اى بر زبان آورد دست در جیبش کرد و ۵ دلار به برنامه‌نویس داد و رویش را برگرداند و خوابید …